Babuşçu’nun Bankalar Dünyası’nda yayınlanan kıymetlendirme yazısı şöyle:
“IMF tarafından 16 Haziran’da The Rise of the Walking Dead: Zombie Firms Around the World (Yürüyen Ölülerin Yükselişi: Dünyadaki Zombi Şirketler) isimli bir makale yayımlandı. Makalede zombi şirketler açısından ülkeler kıymetlendirilmektedir. Makale epeyce kapsamlı bir data seti, araştırma ve ekonometrik değerlendirmeyi de içeren yapıda âlâ kurgulanmış bir çalışmadır. Çalışmada şirketler halka açık olanlar ve halka açık olmayanlar olarak ayrılarak iki farklı kıymetlendirme yapılmıştır. 43 ülkenin değerlendirildiği halka açık olmayan şirketler çalışması sonucunda, Türkiye halka açık olmayan şirketlerle ilgili kısımda en yüksek zombi şirket oranına sahip ülke olarak gösterilmiş ve Türkiye’de zombi şirket oranının yüzde 13’ü geçtiği belirtilmiştir. Türkiye rapora nazaran 63 ülkenin değerlendirildiği halka açık olan şirketler ortasında zombi şirket oranında ise 21’inci sırada yer almıştır. Ülkemizde halka açık şirketler ortasında zombi olanların oranı ise yüzde 8 civarında görünmektedir.
Peki zombi şirket nedir?
Bir zombi şirketi neyin oluşturduğuna dair genel benimsenmiş bir tarif bulunmamakla birlikte, zombi şirketleri; riskli, verimsiz çalışan, dışarıdan kredi ya da devlet takviyesi olmadan ayakta kalamaz olan ve bu dayanaklar sayesinde faaliyetlerini sürdürebilen şirketler olarak tanımlayabiliriz. Öbür bir tanımla da borçlarının yalnızca faizini ödeyecek nakit yaratabilen ve anapara borcunu ödeme gücünden mahrum, dışarıdan dayanakla yaşayabilen şirketler zombi şirket olarak isimlendirilmektedir. Hasebiyle zombi şirket tabiri kamudan aldığı dayanaklar ya da ucuz finansmana rağmen sürdürülebilir olmayan bir finansal durumda olup, geri ödemesi büyük ölçüde mümkün olmayan takviyelerle yüzdürülen firmalar için kullanılmaktadır. Bu şirketlerin hayatta kalmaları büyük ölçüde düşük faiz oranlarına bağlıdır.
Zombi şirket terimi, birinci kere 1991 sonlarında Japonya’da yaşanan finansal krizde bankaların bu çeşit şirketleri desteklemeleri tarafında teşvik edilmeleri ile ortaya çıkmıştır. Lakin sonrasında yaşanan gelişmeler Japon iktisadının bu durumdan daha olumsuz etkilendiğini göstermiştir. Bu terim daha sonra 2008’de Global Kriz sırasında yine gündeme gelmiş ve ABD Sıkıntılı Varlıkları Kurtarma Programı tarafından kurtarılan şirketleri tanımlamak için kullanılmıştır.
IMF çalışmasında bu verimsiz şirketlerin hissesinin, bilhassa Covid-19 salgınından bu yana dünya çapında arttığı belirtilmektedir. Bu artışta Covid-19 sürecinde şirketlere pandeminin olumsuz tesirini azaltmak gayesiyle sağlanan kamu takviyelerinin tesirli olduğu kaydedilmektedir. Makalede pandemi devrinde verilen teşviklerin zombi şirketleri koruduğu, bu durumun bunlarla rekabet eden sağlıklı şirketler üzerinde tıkanıklık tesiri yaratabileceği belirtilmektedir. Bu durumun ise iktisattaki genel üretkenliği, yatırımı ve istihdamı azaltabileceği vurgulanmaktadır. Yeniden zombi şirket fazlalığının ayrıyeten devlete mali yük oluşturduğu, vergi ödemedikleri için vergi kaybı üzere etkenleri de beraberinde getirdiği ileri sürülmektedir.
Zombi şirketler için en büyük tehdit ise sağladıkları teşviklerin sona ermesi ya da faiz oranlarındaki artıştır. Ekonomik ortamdaki ani bir değişiklik zombi şirketlerin sonunu getirebilecektir. İktisat güçlenirse, daha başarılı şirketler fırsatları süratle kıymetlendirebilir ve bu şirketleri geride bırakabilir. Yeniden zombi şirketlerin varlığı borçlanma imkanlarına bağlı olduğundan, faiz oranlarındaki artış borç maliyetini artıracak ve şirketler faiz yükümlülüklerini yerine getiremeyeceğinden kıymetli sayıda zombi şirketi ortadan kaldıracaktır.
IMF makalesinde de belirtildiği üzere zayıf şirketlerin hayatta kalması ortalama genel üretkenliği düşürmeye neden olduğundan, zombi şirketler üretken büyümenin önünde bir mani olarak görülmektedir. Verimsiz çalışarak pazardan ve kaynaklardan hisse almakta, daha başarılı ve dinamik şirketler için olması gereken kredi imkanları üzere kıt kaynakları kısıtlamaktadır.
Peki neden bu şirketlerin yaşaması için devletler gayret göstermektedir. Genelde düşünülen bu şirketlerin verimsiz de olsa üretime katkıda bulundukları ve istihdam yarattıklarıdır. Hükümetler tıpkı vakitte siyasi fikirle, yaşanacak işsizlik artışı ve üretim kaybından çekinmektedir. Halbuki üstte bahsettiklerimiz çerçevesinde bu firmalar düzgün çalışan firmaların önünde iş yapma ve kimi imkanlara erişme konusunda bir mahzur olarak durmaktadır. Bu firmalar olmasa işlerini daha büyütebilecekler verimli çalışarak daha fazla üretim ve istihdam yaratabilecektir.
Türkiye açısından hususa bakacak olursak geçmişte de makul ölçüde var olan zombi şirketlerin desteklenmesi, bilhassa 2018 sonrasında artmaya başlamış 2020 pandemi periyodunda tepe yapmıştır. Hatırlanacağı üzere pandemi dayanakları tüm dünyada yüklü hibe niteliği taşırken, ülkemizde kredi imkanlarının artırılması ve düşük faiz uygulanması biçiminde olmuştur. Şirketlerin batmasının neredeyse yasak hale getirildiği bu devirde bankaların kredi alacaklarını takibe atmamaları için her türlü düzenleme yapılmış ve bankalar üzerinde baskı kurulmuştur. Bu düzenlemelerin bir kısmı hala geçerliliğini korumaktadır. O nedenle IMF araştırmasında da en üstte yer almamız şaşırtan değil, beklenen bir durumdur.
Bu durumun gelecek açısından imgesi nedir diye bakacak olursak, zombi şirketler için ve hasebiyle bankalar için güç bir periyoda girmekteyiz. Seçim sonrası iktisat siyasetlerindeki değişim ile faiz oranlarında yükselme eğilimi başlamış görünmektedir. Kademeli de olsa yaşanan bu faiz artışları düşük tutulan ticari kredi faiz oranlarına da yansıyacaktır. Başta belirttiğimiz üzere bu şirketlerin hayat kaynağı ise düşük faizli kredi imkanlarıdır. Yükselen faizleri karşılayamayacak olan pek çok zombi şirket batma riskiyle karşılaşacaktır. Bilhassa son beş yıldır devam eden şirketlere yönelik düşük faizli krediler devri sona erdiğinde zombi şirketlerin büyük çoğunluğu batarken, bankaların takipteki kredilerinde de kıymetli oranda artış riski bulunmaktadır. IMF çalışmasının niteliği ve sıralamada birinci sırada yer almamızı göstermesi, geleceğe yönelik taşıdığımız riskin büyüklüğünü bir sefer daha görmemiz açısından değer taşımaktadır.”