Pelin Ünker
Son devirde et ve sütteki fiyat artışları durdurulamıyor. Ulusal Süt Kurulu’nun 8,74 liralık maliyet hesabı ve 8,50 liralık tavsiye fiyatına karşılık üretici dernekleri bir litre süt üretim maliyetini 12,90 lira olarak hesaplarken, piyasada fiyatlar 12 liraya kadar yükseldi.
Ete ise yeni yılın birinci haftasında üç kere artırım geldi. Yılbaşından bu yana fiyatlar 20-30 lira arttı. İstanbul’da kasaplarda et fiyatı kıymada 200 liraya, kuşbaşında 220 liraya, kuzu kemikli ette 200 liraya ve kuzu kemiksiz ette 315 liraya kadar çıktı.
Uzmanlara nazaran protein kaynağı olan et, süt, yoğurt, peynir üzere besinler çocukların bedeninin gelişimini tamamlayabilmesi ve hastalıklara karşı direnç oluşturabilmesi için kritik ehemmiyette. Artan fiyatlar karşısında bu eserlere istikrarlı beslenmelerini sağlayacak oranda ulaşabilen çocukların sayısı giderek azalıyor.
7 milyon çocuk açlık tehdidi altında
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2021 yılında açıkladığı resmi datalara nazaran Türkiye’de 23 milyon çocuktan 7,3 milyonu açlık ve yetersiz beslenme meselesiyle karşı karşıya. Eğitim Islahatı Teşebbüsü ise öğrencilerin yüzde 44’ünün tekrar yetersiz beslenme, açlıkla karşı karşıya olduğunu söylüyor.
Peki fiyat artışları neden kaynaklanıyor?
Üreticiler, iktidarın seçim öncesinde enflasyonu baskılamak için çiğ süt fiyatını düşük tutmasının et ve sütteki krizin ana kaynağı olduğuna işaret ediyor. Buna nazaran üretimde artan maliyetlere rağmen verilen düşük fiyat nedeniyle üreticiler ineklerini bölüme gönderdi, hayvan sayısı azaldı.
Mart ayında ramazanla bir arada talebin daha da artacağını belirten üreticiler, fiyatların daha da yükseleceği, hayvan açığının ise yalnızca ithalatla karşılanabileceği uyarısı yapıyor.
TÜSEDAD: Proteine ulaşmak daha da zorlaşacak
DW Türkçe’ye konuşan Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD) Başkanı Sencer Solakoğlu, et fiyatlarına gelen artırımların gecikmeli artırımlar olduğunu belirtiyor ve ekliyor:
“Çünkü çok inek kesildiği için et bolluğu var üzere gözüküyordu. Lakin biz anaç hayvanlarımızın etini yiyorduk o periyotta. Bunun bedeli çok ağır olacak Türkiye için. Bu bedeli de bugünlerde ödemeye başladık. Milyonlarca genç bugün yoksulluk sonunun altında yaşıyor. Milyonlarca çocuk hakikat bir biçimde beslenmiyor. Yalnızca karın doyuruyor. Bundan sonrası daha düzgün olmayacak. Protein kaynaklarına ulaşmaları daha çok zorlaşacak.”
Biga Süt Üreticiler Kooperatifi Başkanı Halil Kaya da tarım ve hayvancılık siyasetlerinin uzun müddettir ıstırap içinde olduğunu söylüyor. DW Türkçe‘ye konuşan Kaya, çiğ süte iki yıl artırım yapılmazken tüm girdi maliyetlerinin önemli manada yükseldiğine, kriz sebebiyle kesilen hayvanların artmasıyla üretimde bir daralma olduğuna dikkat çekiyor.
Ulusal Süt Kurulu fiyat belirlemeye çalışsa da süt muhtaçlığı duyan firmaların tavsiye fiyatını dikkate almadan bu fiyatın çok üzerinde fiyatlar verdiğini söz eden Kaya, “Demek ki sorun büsbütün arz talep istikrarı. Şayet yemlere artırım gelmezse süt üreticisi bugünkü fiyatla ayakta kalabilir ve sürdürülebilir halde üretimini devam ettirir. Son vakitlerde sayın Cumhurbaşkanımız yemde ve gübrede artırım yapmayacağını söyledi ama bu durum yalnızca Tarım Kredi mağazasındaki eserler için geçerli. Özel bölümdeki yem firmaları yakında fiyatlarını günceller” diyor.
“Hedef üretim değil biat etmek”
Sencer Solakoğlu’na nazaran ise Türkiye’de tarım siyasetlerinin temel gayesi “üretim” değil “üst makamı şad etmek.” Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yalnızca besin enflasyonunun nasıl engelleneceği konusuna odaklandığını tabir eden Solakoğlu, yaklaşımın “merak etmeyin, biz eti de sütü de denetim ederiz, fiyatlarını fazla artırmayız” biçiminde olduğunu vurguluyor.
Bu nedenle bütün okların üreticinin üzerinde olduğunu lisana getiren Solakoğlu, “Yani gariban üretici de devletin gücünün karşısında ne yapsın? Bir manipülasyondur gidiyor yıllardır. Desteklemeler bir lütuf üzere veriliyor çiftliklere. Haliyle bu türlü bir modelin işlemesi mümkün olmadığı için batan çiftçi çıkıyor, batan çiftçi çıkıyor. Her batan çiftçi ile birlikte üretim azalıyor. Her kesilen inekle Türkiye’nin gelecek potansiyeli kayboluyor. Kesilen hayvanın sonucunda doğmayan bir dişi yahut erkek Türkiye’nin geleceğini bir adım daha yurtdışına bağımlı kılıyor. Zihniyet biat üzerine zihniyet. Üretimi şahlandırma Türkiye’yi kalkındırma üzerine değil” diye konuşuyor.
Karar vericilerin, aksiyonlarının sonucunu “ilkokul seviyesindeki bir insan gibi” ölçüp kıymetlendirdikleri görüşünü paylaşan Solakoğlu, “Tek odaklandıkları şey maliyeti düşük gösterip seçime kadar besin enflasyonunu denetim altında tutmak. Hasebiyle biz süt fiyatını sabit tutarsak, besin enflasyonunu en azından süt eserleri tarafında etkilenmemiş oluruz üzere kolay ve çok tehlikeli ve çok mahzurlu bir karar sistemini devreye sokuyorlar. Bunun yarattığı öteki tesirlerin hiçbirinin farkında değiller” tabirlerini kullanıyor.
Bakanlık 2001’den beri sayım yapmadı
Ülke genelinde 2001’den bu yana hayvan sayımının yapılmadığını aktaran Solakoğlu, “Tarım Bakanı bugün Türkiye’de kaç litre süt üretildiğini yahut kaç baş hayvan olduğunu bilmiyor. Bilemez de. Zira sayım yapılmıyor” diyor.
Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, etteki fiyat artışlarının spekülatif olduğunu öne sürerek “Gerekli önlemleri aldık. Kasaplık hayvan ithalatı için ilişkiler yapıldı” kelamlarıyla tahlil için ithalat kapısını gösterdi.
Kaya: Siyasi partiler gerçek üreticiyi dinlemeli
Biga Süt Üreticiler Kooperatifi Başkanı Halil Kaya, yurt dışından damızlık yahut besilik hayvana aktarılacak paranın yerli üreticiye verilerek, küçük ve orta büyüklükte aile işletmeleri desteklenerek, Türkiye’nin hayvan varlığının artırılması gerektiğine işaret ediyor. Kaya, “Et krizi çok kolay biçimde çözülür, kestirme yol aşikâr. Ana olmadan dana olmaz. Bu yüzden aile işletmelerindeki hayvan varlığı çok kıymetli. Anaç kesim yasaklanarak değil desteklenerek durdurulmalı” diyor.
Devletin gerekli çalışmaları yaparak acilen kuraklık önlemi alması gerektiğini, aksi taktirde tekrar Rusya yahut Ukrayna’dan tahıl ithal etmek zorunda kalınacağını, bunun da tüketicinin sofrasına yansıyacağını tabir eden Kaya, “Açık konuşmak gerekirse Ankara’dan köy, köyden Ankara apayrı görünüyor. Seçim öncesi çalışma planlayan siyasi partiler tüketici oyuna talipler ise alana inerek gerçek üreticiyi dinlemeli ve yandaş olmayan ülkesi için çaba veren üreticiler ile istişare ederek el birliğiyle bu ülkeyi kalkındırmalıdır” diye konuşuyor.
Vatandaşın vergisi ithalata gidecek
Et ve sütün yurtdışından da ucuza alınamayacağına, fiyatların neredeyse tıpkı olduğuna ve bunun üzerine nakliye maliyetlerinin ekleneceğine işaret eden Sencer Solakoğlu da ithalatı ucuza getirmenin tek yolunun Hazine’nin sübvanse etmesiyle olabileceğini aktarıyor ve ekliyor: “Mevcut koşullarda 12 liraya getirdiğiniz sütü Türkiye piyasasına 10 liraya sunarsanız hem yerli üreticiye bir darbe daha vurmuş olursunuz hem de o topladığınız vergi matrahıyla yurt dışındaki çiftçiyi sübvanse etmiş olursunuz. Olan bu olur” diyor.
Mart ayında ramazan furyasının başlayacağını ve talebin artacağını belirten Solakoğlu, yerli üretici desteklenmediği için hayvan açığının telafisinin yeniden ithalatla mümkün olacağını vurguluyor. Solakoğlu, “Sahada net bir halde gördüğümüz, önümüz çok karanlık. 85 milyonun bugün eti ve sütü kıymetli yiyor ve içiyor olmasının tek sebebi basiretsiz yöneticiler. En büyük darbeyi alanlar ise küçük ve orta ölçekli aile işletmeleri, fakir kesitler ve Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceğini belirleyecek olan, şu anda kâfi derecede besinle protein alamayan gençlik ne yazık ki. Bu yapılan yanlış yönlendirmenin sonucunu hala göremiyorlar ve hala tıpkı yanlışları yapmaya devam ediyorlar” diye konuşuyor.
Bülent Şık: Kamu kurumları tahrip edildi
DW Türkçe’ye konuşan besin mühendisi Bülent Şık da Türkiye’nin içinde bulunduğu besin krizinin çok büyük oranda kamusal hayatın tahrip edilmesiyle ilgili olduğu görüşünde. Beslenme açısından piyasayı regüle edecek, düzenleyecek, yoksullukla gayret etme noktasında rol üstlenebilecek çok sayıda kurumun geçtiğimiz 30 yıl içerisinde tahrip edildiğini söz eden Şık, bugün yem sorunu, hayvansal üretimin düşmesi ve pahalılaşma sorunun gerisinde yatan ana etkenin bu olduğunu söylüyor.
Tarım Bakanlığı bünyesinde bulunan ve Kamu İktisadi Teşekkülü olarak nitelenen gübre fabrikaları, yem fabrikaları, devlet üretim çiftlikleri, tarım işletmeleri, enstitüler üzere çok sayıda kurumun, geçtiğimiz otuz yıl içerisinde kapatıldığını tabir eden Şık’a nazaran bu sorunları bir yapbozun modülleri üzere görüp ortalarında bağlantı kurarak bir bakış açısı ve tahlil talebi geliştirmek gerekiyor.
“Hastalıklara daha açık hale gelecekler”
Çocukların açlık ve yetersizlik problemlerine toplumsal hayattaki diğer hiçbir kesim ya da bireyle kıyas edilmeyecek biçimde hassas canlılar olduğuna işaret eden Şık “Buna bu halde bakmak, tartışmaların odak noktasında daima çocukları göz önünde bulundurmak zorundayız” sözlerini kullanıyor.
Çocukların, gelişimlerinin sağlanmasının yanı sıra kurşun üzere çevresel maruziyetler ve hastalıklara karşı direnç oluşturabilmesi için de emniyetli besinlerle beslenmesi gerektiğini vurgulayan Şık, “Gıda fiyatlarının bu kadar yüksek seyrettiği bir ülkede çocuklar yalnızca büyüme ve gelişmede yetersiz beslenmeye, açlığa bağlı bir gerileme içerisinde olmayacak ne yazık ki. Birtakım hastalıklara daha açık, özelikle enfeksiyon hastalıklarına, toksik kimyasalların doğurduğu çeşitli ziyanlara, sıhhat zararlarına daha açık, daha hassas bir durumla karşı karşıya gelecekler” diye konuşuyor.